روش تحقیق مقطعی

کاربردهای مطالعه مقطعی

مطالعات مقطعی در زمینه‌های متعددی، به ویژه اپیدمیولوژی، سلامت عمومی و علوم اجتماعی کاربرد دارند. این مطالعات می‌توانند همبستگی‌ها بین متغیرهای مختلف را در یک بخش خاص از جمعیت آشکار کنند. برای مثال، با مطالعات مقطعی می توان شیوع (Prevalence) برخی بیماری های جسمی یا اختلالات روانی را در گروه‌های جمعیتی متفاوت بررسی کرده یا روابط بین سبک زندگی و پیامدهای سلامت آن را پیدا کرد. در علوم اجتماعی، این مطالعات دیدگاهی درباره رفتارها و نگرش‌های اجتماعی در یک نقطه زمانی مشخص ارائه می‌دهند و ابزاری برای نگاه به پویایی ساختارها و هنجارهای اجتماعی هستند.

برای مثال، در یک سناریوی فرضی ساده، ما شیوع بیماری‌های ریوی مزمن را در یک مقطع زمانی ثبت می‌کنیم و ارتباط میان این بیماری و وضعیت سیگار کشیدن را در بیماران بزرگسال می‌سنجیم. متغیر پیامد (Outcome) یا وابسته، حضور یا عدم حضور بیماری ریوی مزمن است و مواجهه (Exposures) یا مستقل، وضعیت مصرف سیگار است. این مطالعه می‌تواند با مصاحبه درباره سوابق استعمال دخانیات و هم‌زمان، ارزیابی وضعیت بیماری به صورت بالینی انجام شود.

مزایای مطالعه مقطعی

مطالعات مقطعی، زمانی که به درستی به کار روند، مزایای متعددی دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• صرفه‌جویی در زمان و هزینه: داده‌ها فقط در یک زمان جمع‌آوری می‌شود و زمان و هزینه نسبت به مطالعات طولی (که نیاز به چندین بار مشاهده در طول زمان دارند) بسیار کمتر است.
• تصویری از ویژگی‌های جمعیت: این مطالعات نگاهی جامع به شیوع و توزیع ویژگی‌ها یا شرایط سلامت در یک جمعیت ارائه می‌دهند و دیدگاه مفیدی درباره روندها و عوامل خطرساز فعلی به دست می‌دهند.
• کمک به تولید فرضیه: این مطالعات به ویژه در مراحل ابتدایی تحقیق برای تولید فرضیه‌ها و بررسی احتمالی ارتباطات و روابط مفید هستند.
• عدم نیاز به پیگیری: چون داده‌ها فقط یکبار جمع‌آوری می‌شوند، نیازی به پیگیری شرکت‌کنندگان نیست و این امر ریسک ریزش یا عدم پیگیری در مطالعات طولی را کاهش می‌دهد.
• امکان مقایسه سریع گروه‌های زیرجمعیت: امکان مقایسه بین گروه‌های مختلف جمعیت (مثلاً براساس سن، جنس یا درآمد) به صورت هم‌زمان وجود دارد و می‌تواند تفاوت‌ها و نابرابری‌ها را مشخص کند.
• مفید برای برنامه‌ریزی سلامت عمومی: با شناسایی شیوع و الگوهای بیماری‌ها یا رفتارها، این مطالعات می‌توانند سیاست‌گذاری و تخصیص منابع را هدفمندتر کنند.
• سادگی نسبی و قابلیت اجرای آسان: انجام این نوع مطالعات نسبت به سایر انواع، به منابع لجستیکی و برنامه‌ریزی کمتری نیاز دارد و در محیط‌های مختلف راحت‌تر قابل اجراست.

معایب مطالعه مقطعی

یکی از محدودیت‌های این مطالعات، عدم توانایی در اثبات رابطه علت و معلولی است که گاهی سبب ابهام و تفسیرهای نادرست می‌شود. همچنین احتمال بروز سوگیری (bias) وجود دارد؛ از جمله سوگیری انتخاب شرکت‌کننده و وجود متغیرهای مخدوش‌کننده که می‌تواند نتایج مطالعات را تحت‌تأثیر قرار دهد و اعتبار آن‌ها را کاهش دهد.

این سوگیری‌ها ممکن است انتخاب شرکت‌کنندگان یا نحوه تعامل متغیرها را به شکلی تغییر دهند که نتیجه حاصل نمایانگر واقعیت جمعیت نباشد. همین‌طور این مطالعات دید محدودی نسبت به تغییرات در طول زمان دارند.

پژوهشگران باید آگاه باشند و این چالش‌ها را مدنظر قرار دهند تا بتوانند از قابلیت‌های مطالعات مقطعی به خوبی استفاده کرده و از دقت یافته‌های خود اطمینان یابند.

مقایسه با دیگر انواع مطالعات

مطالعات همگروهی (Cohort) و مطالعات طولی، دقیق‌ترین طراحی برای بررسی روابط علت و معلولی بین مواجهه و پیامدها به شمار می‌روند؛ ولی مطالعات مقطعی برای بررسی شیوع پیامدها و مواجهه‌ها در یک جمعیت در یک زمان مشخص مناسب هستند.

در مطالعات مورد-شاهدی افراد بر اساس وضعیت بیماری (مورد) یا نبود بیماری (شاهد) شناسایی می‌شوند، در حالی که در پیمایش‌های مقطعی آن‌ها بر اساس معیارهایی مانند سن یا محل سکونت انتخاب می‌شوند.

تمام این مطالعات در دسته «مطالعات مشاهده‌ای» قرار می‌گیرند؛ یعنی طراحی‌هایی که در آن پژوهشگر فقط مشاهده و جمع‌آوری داده‌ها را انجام می‌دهد و دخالتی در متغیرهای تحت بررسی ندارد.