هرمنوتیک عینی به‌عنوان واکنشی به ذهن‌گرایی و تأکید بیش‌ازحد بر پیش‌فرض‌های مفسر (در هرمنوتیک فلسفی) یا تمرکز بر نیت نویسنده (در هرمنوتیک روان‌شناختی) مطرح شده است. این رویکرد تلاش می‌کند ابعاد عینی و ساختاری معانی را آشکار کند و با روش‌های علمی‌تر (مانند تحلیل نظام‌مند متن یا رفتار) فاصله خود را از ذهنیت‌گرایی نشان دهد.

بنابراین، در حالی که هرمنوتیک فلسفی به معنای تفسیر بر اساس پیش‌فرض‌های مفسر و هرمنوتیک روان‌شناختی به معنای بازسازی نیت ذهنی نویسنده یا گوینده است، هرمنوتیک عینی به معنای تحلیل ساختارهای اجتماعی و فرهنگی عمیق‌تر و فراتر از ذهنیت و نیت آشکار افراد تعریف می‌شود.

این روش به‌ویژه در زمینه تحلیل داده‌های کیفی، مانند متون، مصاحبه‌ها، و سایر تعاملات اجتماعی، کاربرد دارد. هدف اصلی هرمنوتیک عینی این است که معنای عینی (objective meaning) پدیده‌های اجتماعی را کشف کند؛ به این معنا که تفسیری از متن یا رفتار ارائه دهد که فراتر از نیت‌های آشکار یا ناخودآگاه افراد درگیر باشد.

در این رویکرد، متن‌ها و داده‌های اجتماعی به‌عنوان محصولاتی فرهنگی در نظر گرفته می‌شوند که در یک زمینه اجتماعی خاص تولید شده‌اند و معناهایی عمیق‌تر از آنچه در ظاهر بیان می‌شود در خود نهفته دارند. هرمنوتیک عینی تلاش می‌کند تا این معناهای عمیق‌تر و ساختارهای زیربنایی رفتارها و گفتارها را کشف کند.

ویژگی‌های اصلی هرمنوتیک عینی

1. عینی بودن تحلیل: برخلاف روش‌های هرمنوتیکی سنتی که ممکن است بر تجربه شخصی یا تفسیر ذهنی مفسر تکیه کنند، هرمنوتیک عینی بر تحلیل ساختاری و روش‌مند تأکید دارد.
2. فرایند گام‌به‌گام: تحلیل در این روش به صورت مرحله‌ای و دقیق انجام می‌شود. متن‌ها خط به خط یا بخش به بخش بررسی می‌شوند تا معنای نهفته و ساختارهای اجتماعی آنها شناسایی شوند.
3. پیش‌فرض بی‌طرفی: تحلیل‌گر در این روش باید تلاش کند از پیش‌فرض‌ها و سوگیری‌های شخصی خود فاصله بگیرد و تنها بر داده‌های موجود و ساختارهای عینی آنها تمرکز کند.
4. توجه به زمینه تاریخی و اجتماعی: هرمنوتیک عینی تأکید دارد که هر متن یا پدیده اجتماعی تنها در زمینه‌ای که در آن شکل گرفته قابل فهم است.
5. توجه به معنای ضمنی: این روش بر استخراج معنای ضمنی یا “لایه‌های پنهان” متن تأکید دارد و سعی می‌کند به چیزی فراتر از معنای صریح یا آشکار متن برسد.

روش‌شناسی

روش‌شناسی هرمنوتیک عینی معمولاً شامل گام‌های زیر است:

1. انتخاب متن: داده‌ای که قرار است تحلیل شود، انتخاب می‌شود. این داده ممکن است شامل مصاحبه، اسناد مکتوب، تعاملات اجتماعی، یا حتی آثار هنری باشد.
2. تحلیل خط به خط (Sequential Analysis): متن به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم شده و هر بخش به‌طور جداگانه تحلیل می‌شود تا معنای خاص آن شناسایی گردد.
3. ساخت فرضیه: در هر گام از تحلیل، مفسر فرضیه‌هایی در مورد ساختارهای عمیق‌تر معنا ارائه می‌دهد. این فرضیه‌ها بر اساس شواهد موجود در متن اصلاح یا رد می‌شوند.
4. بررسی زمینه‌ها: تحلیل معنای متن در زمینه اجتماعی-تاریخی آن صورت می‌گیرد. زمینه شامل فرهنگ، ساختارهای اجتماعی، و نقش‌های فردی است.
5. ایجاد مدل ساختاری: در نهایت، تحلیلی جامع از متن یا رفتار ارائه می‌شود که شامل مدل ساختاری معنایی و اجتماعی آن است.

تفاوت هرمنوتیک عینی با دیگر رویکردهای هرمنوتیکی

هرمنوتیک عینی در مقایسه با رویکردهای دیگر مانند هرمنوتیک کلاسیک (که توسط فیلسوفانی چون شلایرماخر و دیلتای مطرح شد) یا هرمنوتیک فلسفی گادامر، تفاوت‌هایی کلیدی دارد:

• عینیت‌گرایی: برخلاف گادامر که بر تعامل ذهن مفسر با متن تأکید دارد، هرمنوتیک عینی بر عینیت و ساختارهای اجتماعی تأکید می‌کند.
• تمرکز بر روش‌شناسی: هرمنوتیک عینی به شدت روش‌محور است و گام‌های مشخصی برای تحلیل پیشنهاد می‌دهد.
• استخراج ساختارهای اجتماعی: این رویکرد بر کشف الگوها و ساختارهای اجتماعی فراتر از نیت‌های فردی متمرکز است.

کاربردها

هرمنوتیک عینی در بسیاری از زمینه‌ها، به‌ویژه در علوم اجتماعی و علوم انسانی، کاربرد دارد، از جمله:

• تحلیل داده‌های کیفی در پژوهش‌های جامعه‌شناختی
• تحلیل گفتمان و متون
• بررسی تعاملات اجتماعی
• تحلیل مصاحبه‌های عمیق

نقدها

• پیچیدگی روش: فرایند گام‌به‌گام و دقیق این روش زمان‌بر و پیچیده است.
• ادعای عینیت: برخی محققان معتقدند که دستیابی به تفسیر کاملاً عینی غیرممکن است، چراکه تحلیل‌گر نیز بخشی از فرآیند تفسیری است.
• محدودیت در داده‌های غیرمتنی: این روش بیشتر برای داده‌های متنی مناسب است و تحلیل پدیده‌های غیرمتنی ممکن است دشوار باشد.

در ادامه می خواهم با یک مثال، هرمنوتیک عینی را برایتان واضح تر کنم:

برای ارائه یک مثال کامل از کاربرد هرمنوتیک عینی، موضوعی را در نظر می‌گیریم که از داده‌های مصاحبه‌ای استفاده می‌کند. فرض کنید شما در حال انجام یک مطالعه در مورد تجربه پرستاران از مراقبت بیماران در شرایط استرس‌زا هستید. در اینجا، فرایند تحلیل داده‌ها با روش هرمنوتیک عینی به‌طور کامل شرح داده می‌شود.

موضوع پژوهش:

بررسی تجربه پرستاران از تصمیم‌گیری در شرایط اورژانسی بیمارستانی.

جمع‌آوری داده‌ها:

داده‌ها از طریق مصاحبه‌های عمیق با پرستاران با تجربه کاری در بخش اورژانس جمع‌آوری می‌شوند. برای مثال، بخشی از متن مصاحبه ممکن است به این صورت باشد:

پرستار:
“وقتی یک بیمار با علائم حیاتی بحرانی وارد شد، پزشک در دسترس نبود. من مجبور شدم به سرعت تصمیم بگیرم و دارویی را که فکر می‌کردم مناسب است، تجویز کنم. البته خیلی نگران بودم که آیا تصمیمم درست است یا نه، اما زمان زیادی برای تردید نداشتم.”

گام‌های تحلیل با هرمنوتیک عینی:

انتخاب بخش مورد تحلیل:

بخش “وقتی یک بیمار با علائم حیاتی بحرانی وارد شد…” برای تحلیل انتخاب می‌شود. در هرمنوتیک عینی، تحلیل به صورت خط به خط یا حتی کلمه به کلمه انجام می‌شود.

تحلیل خط به خط:

هر جمله به‌طور جداگانه بررسی می‌شود.

• جمله اول: “وقتی یک بیمار با علائم حیاتی بحرانی وارد شد…”
  • تحلیل اولیه: این جمله نشان‌دهنده زمینه‌ای بحرانی و فوریتی است که در آن تصمیم‌گیری باید سریع انجام شود. پرستار به‌طور تلویحی به نقش خود در موقعیت اشاره دارد.
  • فرضیه: در شرایط بحران، فشار زمانی و نیاز به واکنش فوری تصمیم‌گیری را از فرد مسئول (در اینجا پزشک) به افراد دیگر (پرستار) منتقل می‌کند.
• جمله دوم: “پزشک در دسترس نبود.”
  • تحلیل اولیه: نبود پزشک، تغییر در سلسله‌مراتب قدرت در تصمیم‌گیری را نشان می‌دهد. پرستار به‌جای پیروی از دستورات پزشک، باید خودش مسئولیت را بپذیرد.
  • فرضیه: ساختار نهادی بیمارستان در شرایط بحران انعطاف‌پذیری را به افراد پایین‌تر در سلسله‌مراتب می‌دهد.
• جمله سوم: “من مجبور شدم به سرعت تصمیم بگیرم و دارویی را که فکر می‌کردم مناسب است، تجویز کنم.”
  • تحلیل اولیه: این جمله نشان‌دهنده پذیرش مسئولیت شخصی و اتکا به دانش و تجربه حرفه‌ای است. این تصمیم مبتنی بر دانش تخصصی پرستار است، اما با نوعی اضطراب همراه است.
  • فرضیه: پرستاران در شرایط بحرانی به دانش و تجربیات گذشته خود اتکا می‌کنند، اما همزمان از عواقب تصمیم‌گیری خود نگران هستند.
• جمله چهارم: “البته خیلی نگران بودم که آیا تصمیمم درست است یا نه، اما زمان زیادی برای تردید نداشتم.”
  • تحلیل اولیه: این جمله بیانگر تعارض بین احساس مسئولیت و محدودیت‌های زمانی است. پرستار فشار روانی ناشی از اتخاذ تصمیم را تجربه می‌کند.
  • فرضیه: در شرایط بحرانی، فشار زمانی می‌تواند باعث افزایش استرس و نگرانی در افراد تصمیم‌گیرنده شود.

ساخت فرضیه‌های تفسیری:

بر اساس تحلیل تک‌تک جملات، فرضیه‌هایی درباره معنای کلی این بخش مطرح می‌شود:

• در موقعیت‌های بحرانی، سلسله‌مراتب قدرت در بیمارستان ممکن است بازتعریف شود و مسئولیت به افراد دیگر منتقل شود.
• فشار زمانی و شرایط بحرانی باعث می‌شود پرستاران نقش‌هایی فراتر از وظایف معمول خود بپذیرند.
• احساس مسئولیت و استرس ناشی از تصمیم‌گیری سریع بخشی از تجربه پرستاران در شرایط بحرانی است.

بررسی زمینه تاریخی-اجتماعی:

در این مرحله، متن مصاحبه در زمینه اجتماعی و حرفه‌ای پرستاری بررسی می‌شود. به عنوان مثال:

• زمینه فرهنگی: پرستاری به‌عنوان یک حرفه در بسیاری از فرهنگ‌ها مستلزم پذیرش مسئولیت در موقعیت‌های دشوار است.
• زمینه نهادی: سلسله‌مراتب بیمارستانی و نقش‌های مشخص‌شده معمولاً در شرایط بحرانی منعطف می‌شوند.

ایجاد مدل ساختاری:

در نهایت، از مجموعه تحلیل‌های انجام‌شده یک مدل ساختاری ایجاد می‌شود که ساختارهای زیربنایی رفتار پرستاران در شرایط بحران را توضیح می‌دهد. این مدل ممکن است شامل این عناصر باشد:

• الگوی تصمیم‌گیری: انتقال تصمیم‌گیری از پزشکان به پرستاران.
• نقش زمان: عامل زمان به‌عنوان یک متغیر کلیدی در افزایش استرس و کاهش امکان تحلیل دقیق.
• فشار روانی: استرس ناشی از مسئولیت در تصمیم‌گیری سریع.

نتیجه‌گیری:

از طریق هرمنوتیک عینی، می‌توان به معنای عمیق‌تر رفتار و گفتار پرستاران در شرایط بحرانی پی برد. این تحلیل نشان می‌دهد که پرستاران چگونه در مواجهه با فشار زمانی و نبود منابع تصمیم‌گیری می‌کنند و چه عواملی بر رفتار آنها تأثیر می‌گذارد. این نتایج می‌تواند در طراحی برنامه‌های آموزشی یا پشتیبانی روانی برای پرستاران در شرایط بحرانی استفاده شود.

منابع برای مطالعه بیشتر:

• Oevermann, U. (2000). “Theoretische Skizze einer revidierten Theorie professionellen Handelns”. Zeitschrift für Sozialforschung.
• Flick, U. (2009). An Introduction to Qualitative Research. SAGE Publications.