مقدمه ای بر آمار و روش تحقیق در روانشناسی
در آزمون های ارشد و دکتری روانشناسی، درس آمار و روش تحقیق را می توان نقطه تمایز و پاشنه آشیل رقبا دانست. آمار و روش تحقیق است که در رتبه های ارشد و دکتری روانشناسی تمایز ایجاد می کند و مشخص کننده شاگردان برتر روانشناسی است.
من همیشه به بالای 3000 دانشجویی که در کلاس های ارشد و دکتری روانشناسی داشته ام، می گویم که سکوی پرش شما در آزمونهای ارشد و دکتری آمار و روش تحقیق است.
اگر بدنبال موفقیت در رقابت شدیدی که در رشته روانشناسی هستید، باید آمار و روش تحقیق را بسیار جدی بگیرید و با برنامه ریزی و دقیق بخوانید، تمرین کنید و تکرار کنید و تکرار کنید و تکرار.
در ادامه این نوشته می خواهم با جزئیات موارد مهمی را در باب آمار و روش تحقیق در آزمونهای ارشد و دکتری روانشناسی به ترتیب زیر برایتان بررسی کنم و برای مشکلاتی که معمولا بین دانشجویانم می بینم، راهکارهایی ارائه کنم.
از شما خواهش می کنم ادامه مطلب را با دقت مطالعه و از موارد اشاره شده و راهکارها برای درس آمار و روش تحقیق بهره بگیرید.
فهرست مطالب
اهمیت آمار و روش تحقیق در روانشناسی
منابع آمار و روش تحقیق در روانشناسی
روش مطالعه و یادگیری آمار و روش تحقیق
آیا برای آمار و روش تحقیق در کلاس شرکت کنم؟
دانلود تمرین های هفتگی آمار و روش تحقیق
اهمیت آمار و روش تحقیق در روانشناسی
اهمیت در آزمون کارشناسی ارشد
درس آمار و روش تحقیق در آزمون کارشناسی ارشد بصورت یک درس مجزا با بیست سئوال که معمولا ده تای آنها آمار و ده تای بقیه روش تحقیق است، مطرح می شود.
معمولا، میانگین این درس در آزمون کارشناسی ارشد خیلی پائین است و حتی درصدهایی در حد 40 – 50 درصد می تواند رتبه داوطلبین را بسیار بهبود ببخشد و حتی زیر صد بیاورد.
اهمیت در آزمون دکتری
وقتی در ابتدای این نوشته گفتم “پاشنه آشیل”، استفاده از این عبارت بی دلیل نبود. این چیزی است که بشدت به آن اعتقاد دارم. یعنی، همان نقطه ای که بچه های روانشناسی از آن ضربه می خورند و باعث عدم موفقیتشان می شود. چون، آمار و روش تحقیق فقط در آزمون کتبی مهم نیست؛ بلکه، گاهی تا صد در صد مصاحبه را پوشش می دهد.
وقتی آمار و روش تحقیق را بلد نیستیم و در آن حرفه ای نیستیم، از دو جا گزیده می شویم: هم آزمون کتبی و هم مصاحبه.
در آزمون دکتری روانشناسی و در دروس تخصصی، در آزمونهای سالهای گذشته 80 سئوال مطرح شده است. بیست تا از 80 سئوال مطرح شده، مربوط به این درس است. یعنی 25 درصد ناقابل.
از بین این بیست سئوال تقریبا بصورت مساوی ده عدد به روش تحقیق و ده عدد به آمار اختصاص دارد. به عبارت دیگر، هر کدام از درس های آمار و روش تحقیق 12.5 درصد از کل آزمون دروس تخصصی را به خود اختصاص می دهند. که با توجه بسیار بالای منابع سایر دروس تخصصی، درصد بالایی را شامل می شود.
در مصاحبه دکتری، تقریبا 80 درصد سئوالاتی که از پذیرفته شدگان آزمون کتبی پرسیده می شود، سئوالات آماری است. سئوالات متداولی که در چند سال گذشته در مصاحبه ها پرسیده شده است را با هم مرور کنیم:
آزمون موچلی چیست؟
تحلیل کوواریانس را شرح بدهید.
طرح آشیانه ای چیست؟
کوورایانس چیست؟
آنوا و منووا چه پیش فرضهایی دارند؟
و …
ملاحظه می کنید که پاسخ به این سئوالات آنهم بصورت شفایی و در محضر اساتید مصاحبه کننده کار دشواری است. نیاز است که عمق دانش آمار وسیع باشد.
منابع آمار و روش تحقیق در روانشناسی
منابع آمار
- کتاب احتمالات و آمار کاربردی در روان شناسی و علوم تربیتی (دکتر علی دلاور)
- استنباط آماری در پژوهش رفتاری (دکتر حیدر علی هومن)
- روشهای آماری در علوم رفتاری (دکتر حسن پاشا شریفی)
- تحلیل آماری در روان شناسی و علوم تربیتی (فرگوسن)
- پژوهش چندمتغیری کاربردی (میرز)
از بین کتابهای فوق، کتاب فرگوسن ترجمه آقای دکتر دلاور و کتاب میرز ترجمه آقای دکتر شریفی و همکاران از بقیه مهمتر است.
منابع روش تحقیق
- روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی (دکتر علی دلاور)
- روش های تحقیق در علوم رفتاری (دکتر زهره سرمد و همکاران)
- روش های تحقیق کیفی و کمی در علوم تربیتی و روانشناسی بورگ و گال
- روشهای تحقیق در علوم رفتاری: راهنمای عملی تحقیق (دکتر رمضان حسن زاده)
در زمینه روشهای تحقیق کیفی دو کتاب حائز اهمیت هستند:
- مقدمه ای بر روش های تحقیق کیفی و آمیخته (دکتر بازرگان)
- پژوهش کیفی از نظریه تا عمل (دکتر خدیجه ابوالمعالی)
از بین منابع روش تحقیق، منبع اصلی سئوالات کتاب بورگ و گال است. اما، من توصیه می کنم کتاب های خانم دکتر زهره سرمد و آقای دکتر رمضان حسن زاده را با دقت مطالعه کنید.
روش مطالعه و یادگیری آمار و روش تحقیق
همانطور که نام این دو درس غالبا کنار هم می آیند، یادگیری مفهومی تر آنها نیز نیاز به در کنار هم بودن دارد. به نظر من و با توجه به تجربه چندین ساله، بهتر است خواندن این دو درس را با یادگیری مفاهیم اصلی در روش تحقیق شروع کرد.
درک اینکه متغیر چیست، انواع آن از نظر نوع مقیاس و از نظر کاربرد در پژوهش چگونه است، بسیار حائز اهمیت است. زیرا، هر نوع طراحی و تصمیم گیری در مورد طرح پژوهشی وابسته به این شناخت در پژوهش است.
به نظر من، یادگیری مفاهیم اصلی در روش تحقیق را با یادگیری و دقت در خود کلمه “مفهوم” شروع کنید.
وقتی مطمئن شدید که مفاهیم پایه ای را یاد گرفته اید، توصیه می کنم آمار توصیفی را با نگرش به تفاوتهای نمونه و جامعه تحلیلی بخوانید و مسائل عددی زیاد حل کنید.
با داده ها بازی کنید، جدول فراوانی تهیه کنید، نمودار هیستوگرام بکشید و توزیع داده ها را تحلیل کنید.
بعد از این مرحله لازم روش های نمونه گیری را یاد بگیرید. انواع نمونه گیری احتمالی و غیر احتمالی را با دقت بررسی کنید. خودتان را به جای یک پژوهشگر قرار دهید و به طور فرضی تحقیقاتی را در نظر بگیرید و تلاش کنید روش نمونه گیری مناسب را بیابید.
فرض کنید می خواهید از یک جامعه نمونه معرف بگیرید. بررسی کنید که چگونه اینکار را می خواهید انجام دهید.
حالا نوبت آنستکه انواع روش های تحقیق را یاد بیگیرید. با روش های توصیفی شروع کنید. یاد بگیرید اگر قرار باشد یک پژوهش به آن شیوه طراحی کنید، چه کارهایی باید انجام دهید. بهتر است با یادگیری روش علی-مقایسه ای و سپس همبستگی شروع کنید.
یاد بگیرید پژوهش طراحی کنید.
حالا دیگر آمادگی دارید آمار استنباطی را شروع کنید. ابتدا یاد بگیرید اعداد استاندارد چگونه اعدادی هستند و سپس نوشتن فرضهای آماری از روی فرض های پژوهشی را یاد بگیرید. نوشتن فرض صفر و فرض جایگزین را می توان با دانستن نکات و با کمی تمرین یاد گرفت.
فرضهای پژوهشی بنویسید و سعی کنید فرض صفر و فرض مقابل را برای آنها بنویسید.
در این مرحله باید به سراغ توزیع های نرمال و t بروید. بررسی کنید که هر کدام از این توزیع ها چه ویژگی هایی دارند و شباهتهای این دو توزیع به هم و تفاوتهای این دو توزیع با هم کدام ها هستند. یاد بگیرید که چه زمانهایی از توزیع t به جای توزیع نرمال استفاده می کنیم.
شباهتها و تفاوتهای توزیع های نرمال و t را یاد بگیرید و در برگه ای بنویسید و دائم مرور کنید.
خطاهای آماری از مباحثی هستند که دائما در آزمونهای مختلف مورد پرسش قرار می گیرند. آنها را خوب یاد بگیرید. هر قدر برای آن وقت بگذارید، کم است. واقعا کم است. هر نکته ای که یاد می گیریم باز نکته یا تستی هست که ممکن است برایمان سخت باشد.
در مورد خطاهای آماری، بسیار تست حل کنید.
آزمون فرض برای میانگین یک جامعه را دقیق یاد بگیرید و برای آن وقت خاص اختصاص دهید. احتمالا می پرسید که این مطلب بسیار ساده و کم اهمیت است، چرا این همه روی آن اصرار می کنید.
بله، حق با شماست؛ ولی، این آزمون فرض بسیار پایه ای است و با تمرین زیاد روی آن، مفاهیم پایه ای آزمون های فرض، مثل سطح معناداری، نواحی رد و پذیرش فرض صفر و بسیاری مطالب دیگر آموخته می شود.
آزمون فرض برای میانگین یک جامعه را یاد بگیرید و تمرین های عددی برای آن حل کنید.
آزمون فرض برای مقایسه میانگین دو جامعه مستقل و تحلیل واریانس را پشت سر هم یاد بگیرید. مقایسه میانگین دو جامعه مستقل فرمولهای زیادی دارد. اما، لازم نیست همه آنها را حفظ باشید. سه فرمول اصلی وجود دارد که کافیست همانها را به خاطر بسپارید.
تحلیل واریانس مبحث بسیار مهمی در آزمونهای ارشد و دکتری است. با خوب بلد بودن آن به نظر می رسد که می توانید به 4 یا 5 سئوال به راحتی پاسخ بگوئید. در این مبحث طرحهای بلوکی، مربع لاتین و طرح عاملی را دقیق و با جزئیات یاد بگیرید.
تحلیل واریانس را با مثالهای متعدد یاد بگیرید. تمرین و تکرار زیاد لازم دارد.
قبل از مطالعه رگرسیون در آمار توصیه می کنم روشهای تحقیق همبستگی را از روش تحقیق با دقت مطالعه کنید. روش های تحقیق همبستگی به سه دسته همبستگی دو متغیری، رگرسیون و تحلیل ماتریس واریانس-کوورایانس طبقه بندی می شوند. همبستگی دو متغیری منجر به بررسی انواع ضرایب همبستگی از r-پیرسون تا ضریب همبستگی کندال می شود. رگرسیون به انواع مختلفی از یک متغیره تا چندگانه و لجستیک تقسیم می شود که هر کدام کارایی خاص خود را دارند.
تحلیل ماتریس واریانس-کوواریانس ابتدایی ترین قدم در آمار چند متغیره (Multivariate statistics) است. تحلیل مسیر، معادلات ساختاری و انواع MANOVA بعد از یادگیری ماتریس واریانس-کوواریانس امکان پذیر است.
قبل از رگرسیون ابتدا روش های تحقیق همبستگی را در روش تحقیق مطالعه کنید.
انواع روائی و پایایی در ابزارهای اندازه گیری و روشهای تحقیق موارد انتهائی است که باید مورد توجه و تحلیل دقیق قرار بگیرد.
آیا برای آمار و روش تحقیق در کلاس شرکت کنم؟
شاید این سئوال در این مقاله به نظر جائی نداشته باشد؛ ولی، از آنجائی که بسیار و مکرر پرسیده می شود، خواستم به آن همینجا جواب بدهم.
یک راهکار ساده اینستکه، کتاب فرگوسن را مطالعه کنید. اگر مطالعه کتاب ساده است و با سرعت مناسب در آن پیش می روید، نیازی به کلاس ندارید. در غیر اینصورت، حتما در کلاس شرکت کنید.
ممنونم که وقت گذاشتید و متن فوق را در باب آمار و روش تحقیق مطالعه کردید.
امیدوارم موفق باشید.
6 پاسخ
عالی
سلام. انشالله براتون مفید بوده باشه.
با سلام استاد گرامی آیا کلاس آمار و روش رشته روانشناسی تربیتی با روانشناسی عمومی تفاوت دارد؟
پیشاپیش از پاسخگویی شما سپاسگزارم
سلام و ارادت
ممنونم از مرحمت شما
نه، تفاوتی بین این دو کلاس نیست. چون، سئوالات آزمون یکسان هستند.
چقدر جالب تحلیل کرده بودین استاد. ممنونم ازتون.