روش تحقیق زیست نگاری (روایتی)

مقدمه

در روش تحقیق، روش تحقیق زیست نگاری (biography) یک روش تحقیق کیفی است که به نام های دیگری هم مشهور است:

تاریخچه زندگی (life history)، تاریخ شفاهی (oral history) و تحقیق (تحلیل) روایتی (narrative research)

هدف از این روش تحقیق توصیف زندگی افراد است. پژوهشگر با استفاده از این روش تحقیق تلاش می کند الگوی روانی و معنای زندگی انسان را استخراج نماید.

اثرات نظریه روایت را در جای جای کارهای فروید، یونگ، آدلر، موری و در مطالعات جروم برونر، میشل فوکو و پل ریکور می توان بوضوح دید. با اینحال، هیچکدام روایت را موضوع اصلی نظریه روانشناختی قرار نداده بودند.

در روانشناسی، طرح روایت به منزله نظریه ای منسجم در تحلیل شخصیت به اواخر دهه 70 باز می گردد. تامکینز (1979) با طرح نظریه “پیش نویس”، انسان را به منزله قصه گویی معرفی می کند که همانگونه که قصه ای را نقل می کند، زندگی می کند. در واقع انسان به منزله نمایش نامه نویسی است که خود نمایشنامه اش را اجرا می کند.

این روش تحقیق بر اساس نظریه روایت بنا نهاده شده است.

به وسیله روش تحقیق زیست نگاری، می توان تجربه های یک (یا چند) فرد را به صورت حکایت گونه گردآوری کرد و به شیوه روایتی گزارش تحقیق را تدوین و تنظیم نمود.

مک آدامز (2012) آورده است که رویکرد روایتی بر مبنای فرضیات و قضایایی اساسی ایجاد شده است:

1. مردم برای معنا بخشیدن به زندگی خود داستان هایی می سازند و آنها را درونی می کنند.
2.  داستان های زندگی نامه ای دارای معنای روان شناختی و قدرت بقای کافی برای روایت برای دیگران هستند.
3. گزارشات روایتی بوسیله اهل فن (روانشناسان، تاریخ دانان و …) قابل تحلیل و طبقه بندی معانی هستند.

موارد استفاده از تحقیق روایتی

بیش از سه دهه است که پژوهشگران با استفاده از روش تحقیق زیست نگاری به بازنمایی تجربه های زیسته فردی و اجتماعی افراد می پردازند.

در این روش، پژوهشگر از طریق مصاحبه با افراد و مراجعه به متن مصاحبه ها و گزارش های مربوط، داده های لازم را درباره مراحل زندگی افراد و تجربه های آنها بدست می آورد. مراحل زندگی و تجربه های زیسته افراد نقاط عطفی دارند که با بازنمایی آنها، می توان معنی استخراج نمود.

همانطور که در ابتدا گفته شد، نام های متفاوتی برای این روش تحقیق وجود دارد. وجه تسمیه این نامگذاری به قرار زیر است:

اگر گزارش تحقیق زیست نگاری بوسیله پژوهشگر تهیه شود، آنرا زیست نگاری می نامند. اما، اگر گزارش تحقیق بوسیله خود فرد تهیه شود، آنرا خود-زیست نگاری (Auto biography) می گویند. علاوه بر این، در صورتیکه در پژوهش به روش روایتی (زیست نگاری) تجربه فرد در تمام طول مدت زندگی او بازنمایی شود آن را تاریخچه زندگی می نامند. برخی از نویسندگان نیز روش تحقیق روایتی را به صورت کلی برای انواع زیست نگاری به کار می برند.

چگونه یک تحقیق زیست نگاری را انجام دهیم؟

تحقیق روایتی (زیست نگاری) را می توان به روشهای مختلف انجام داد. فارغ از اینکه روش تحقیق زیست نگاری چگونه انجام می شود، می توان ویژگیهای مشترکی میان شیوه های مختلف آن یافت. کروسول (2005)، هفت ویژگی مشترک بین تمام تحقیقاتی که به روش زیست نگاری انجام شده است را معرفی کرده است:

• تجربه های فردی
• گاه شماری تجربه ها
• گردآوری داستان
• گردآوری داستان های زندگی فرد
• بازگو کردن داستان ها
• کدگذاری موضوع ها
• زمینه یا موقعیت
• همدستی پژوهشگر با مصاحبه شونده

داده های جمع آوری شده در روش زیست نگاری بر اساس بازنمایی تجربه های یک یا چند نفر محدود است که از طریق مصاحبه گردآوری می شود. بنابراین، انجام صحیح مصاحبه روایی از اهمیت بالایی برحوردار است.

ویژگی دیگر در پژوهش زیست نگاری گاه شماری تجربه هاست. منظور از گاه شماری تجربه ها آنست که فرد با توجه به فرایند زمانی، تجربه های خود را از گذشته تا زمان حال مطرح می کند. در این فرایند حتی ممکن است احتمال وقوع آنها در آینده هم مورد بازگویی قرار گیرد.

مثال: ممکن است بخواهیم تجربه های یک روانشناس موفق در بکارگیری یک شیوه جدید درمانی را مورد بررسی قرار دهیم. برای این منظور محقق باید تلاش نماید که پرستار مورد نظر را ترغیب کند تجربه های اولیه خود در فراین آشنایی با روش مورد نظر را بیان کند. و همچنین، تجربه های بعدی خود در بکارگیری این روش جدید را بازنمایی و روایت کند. علاوه بر این، روانشناس مورد نظر باید هدف خود از به کار بردن شیوه درمانی جدید را بازگو کند. بنابراین، داستانی که درباره استفاده از به کارگیری روش درمانی جدید است، شامل توالی تجربه های متشکل از آغاز کسب تجربه برای بکار بردن روش جدید، ادامه این تجربه ها در طول زمان و تداوم آن در آینده برای نیل به اهداف فردی و اجتماعی است.

ویژگی سوم پژوهش زیست نگاری گرداوری داستانهای زندگی فرد مورد نظر است. این روایت ها معمولا آغاز تجربه، فرایند تکوینی تجربه و نقطه پایانی آنرا نمایان می کنند.

ویژگی چهارم زیست نگاری بازنویسی داستان (ها) است. به عبارت دیگر، پس از اینکه فرد داستان تجربه های خود را می سراید و به زبان خود تجربه های خویش را بازنمایی می کند، پژوهشگر آن داستانها را که از طریق مصاحبه گردآوری کرده است، تحلیل نموده و عناصر داستان ها را نمایان می کند.

ویژگی پنجم پژوهش زیست نگاری کدگذاری موضوع هاست. در صورتیکه پژوهشگر برای پژوهش روایتی، درباره تجربه های کسب شده در یک امر خاص، با چند نفر مصاحبه کرده باشد، پس از گردآوری داده ها از طریق مصاحبه های انفرادی و یا از منابع دیگر، نسخه های نوشتاری مصاحبه ها را تهیه می کند. سپس صفحات نوشته شده را با توجه به جنبه زمانی تجربه ها به بخش هایی تقسیم می نماید. پس از آن هر یک از این بخش ها را شماره گذاری می کند.

شماره های این تقسیم بندی می تواند بین 30 تا 40 بخش از مصاحبه (ها) را نمایان کند. به دنبال این بخش بندی، پژوهشگر می تواند آنها را ادغام کرده و تعداد بخش ها را به 20 مورد تقلیل دهد.

ویژگی ششم پژوهش زیست نگاری نمایان کردن زمینه یا موقعیت است. پژوهش های کیفی طبیعت گرا هستند. یعنی، زمینه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بر نتیجه آن موثر است.

شش مرحله در اجرای روش تحقیق زیست نگاری (روایتی)

مرحله اول- بیان مسئله

در این مرحله پژوهشگر پژوهشگر مشخص می کند که پژوهش را می خواهد برای کدام موقعیت نامعین و حل چه مسئله ای انجام دهد. و ضرورت انجام تحقیق را مشخص می کند.

مرحله دوم- بررسی پیشینه پژوهش

هر چند از پیشینه پژوهش در تحقیق زیست نگاری کمترین استفاده به عمل می آید، اما در این مرحله پژوهشگر با مرور پژوهش های پیشینیان درباره تجربه های مورد نظر سابقه موضوع تحقیق را دنبال کرده و از آن به منظور غنی تر کردن گزارش تحقیق استفاده می شود.

مرحله سوم- بیان هدف تحقیق

منظور از این مرحله در پژوهش زیست نگاری کاویدن معنی های حاصل از تجربه های فردی آن طور که به وسیله فرد بازنمایی می شود، است.

مرحله چهارم- گردآوری داده ها

در این مرحله، علاوه بر مصاحبه با فرد (افراد)، پژوهشگر سعی می کند که هرگونه اسناد یا مدارک مرتبط با تجربه های فرد را یافته و مورد استفاده قرار دهد.

مرحله پنجم- تحلیل و تفسیر داده ها

در این مرحله پژوهشگر با بازگو نمودن (به صورت نوشتاری درآوردن) داستانهای حکایت شده از طرف مصاحبه شونده و تحلیل آنها سعی دارد که مقوله های بازنمایی شده را یافته و اطلاعات حاصل را نمایان کند. همچنین عناصر موجود در تجربه ها را از نظر مکانی و موقعیت تصویر می نماید.

علاوه بر این، با تحلیل داده ها توالی رخ دادن داده های مرتبط با تجربه های فردی را چنان بازنمایی می کند که اطلاعات مربوط به رویدادهای گذشته، حال و آینده تجربه های فرد، که دارای معنای نهفته ای هستند، نمایان کند.

مرحله ششم- تهیه گزارش تحقیق و ارزیابی آن

در مرحله پایانی انجام طرح پژوهشی زیست نگاری (روایی)، پژوهشگر ضمن همدستی با مصاحبه شونده، مصاحبه را به صورت نوشتاری در می آورد تا به صورت گزارش تحقیق درآید. برای این منظور، پژوهشگر ابتدا مصاحبه را به صورت داستان توصیف می کند، سپس عمق تجربه های بازنمایی شده فرد را چنان عرضه می کند که دقت و واقع گرایی آنها برای خواننده قانع کننده باشد.

با توجه به مراحل یاد شده، در صورتی که پژوهشگر با موقعیتی روبرو شود که در آن تجربه های فردی یا اجتماعی یک فرد (افرادی) به عنوان موقعیت نامعین جلوه کند، تدوین و اجرای یک طرح تحقیق زیست نگاری ضرورت می یابد. پس از آن مراحل تحقیق را با توجه به موارد یاد شده دنبال می کند و گزارش تحقیق را تدوین می نماید. سرانجام با استفاده از تطابق همگونی یافته ها ( triangulation) که از منابع گوناگون به دست آمده است، دقت و اعتبار نتایج تحقیق را نمایان می کنیم.

منابع مورد استفاده:

1. مقدمه ای بر روش های تحقیق کیفی و آمیخته، دکتر بازرگان، 1399
2. درآمدی بر تحقیق کیفی، اووه فلیک، ترجمه هادی جلیلی، 1397

دانلود یک مقاله آموزشی در زمینه روش تحقیق زیست نگاری (تحلیل روایتی)