نمونه گیری هدفمند

همانطور که قبلا در مقاله ” مقدمه ای بر انواع روش های نمونه گیری” شرح داده شد، روشهای نمونه گیری در روش های تحقیق را به دو دسته کلی روشهای تصادفی (احتمالی) و روشهای غیر تصادفی (غیر احتمالی) تقسیم می شوند.

روش نمونه گیری هدفمند (purposeful sampling) نوعی نمونه گیری غیر تصادفی است که به آن روش نمونه گیری قضاوتی یا نظری هم می گویند.

حجم نمونه در مطالعات کیفی معمولا کوچک است و حتی ممکن است فقط شامل یک مورد باشد. هدف انتخاب یک مورد یا موردها، فهم عمیق پدیده های مورد بررسی و در اغلب موارد، کشف یا آزمون نظریه ها است. در نمونه گیری هدفمند مواردی انتخاب می شوند که برای رسیدن به اهداف پژوهش مناسبند.

در نمونه گیری هدفمند، قصد محقق انتخاب مواردی است که با توجه به هدف تحقیق، اطلاعات زیادی داشته باشند.

برای مثال بیائید فرض کنیم قرار است چگونگی اجرای یک برنامه درمانی جدید توسط روانشناسان را بررسی کنیم. برای این پژوهش باید یک تحقیق کیفی طراحی کنیم که در آن به ما اجازه داده شود تا جریان درمان چند روانشناس در طول دوره درمان به صورتی دقیق مشاهده شود. از آنجا که این پژوهشگران به چگونگی تفاوت روانشناسان با تجربه و تازه کار در اجرای درمان آگاه هستند، بصورت آگاهانه از هر گروه، یک روانشناس از هر گروه انتخاب می کنیم.

در این مثال، روانشناسانی انتخاب می شوند که برای رسیدن به اهداف پژوهشی مناسبند و انتخاب آنها بر اساس فرمولهای نمونه گیری نیست. بنابراین، در این مثال تصمیم می گیریم که از بین روانشناسان تازه کار یک روانشناس انتخاب کنیم. از بین روانشناسان تازه کار، یکی از آنها بسیار باز عمل کرده و مشتاق به شرکت در پژوهش است و آمادگی دارد تا داده های لازم را با دقت جمع آوری کند. این روانشناس برای مطالعه انتخاب می شود.

در این وضعیت متوجه می شویم که با توجه به میزان اطلاعات جمع آوری شده نیازی به مورد تازه کار دیگر نداریم. با همین فرایند استدلالی می توانیم مورد یا موارد باتجربه هم انتخاب کنیم.

واضح است که نمونه گیری هدفمند برای تعمیم نتایج به جامعه نیست. در این نمونه گیری، هدف، انتخاب نمونه ای که دقیقا معرف جامعه تعریف شده باشد، نیست؛ بلکه، قصد آن است که از طریق افراد انتخاب شده درک عمیقی از موضوع مورد مطالعه حاصل گردد.

از نمونه گیری هدفمند معمولا در موارد زیر استفاده می کنند:

• در شرایطی که مشخص کردن جامعه مورد مطالعه غیرممکن یا پرهزینه باشد.

یعنی، هنگامی که فهرست عناصر جامعه قابل دسترسی نباشد. برای مثال، پیدا کردن فهرست کاملی از معتادان تزریقی کاری غیر ممکن، پر هزینه و بسیار دشوار است.

• انتخاب نمونه ها از موارد خاص.

برای مثال، محققی که قصد دارد در مورد تاثیر کاربرد راهبردهای مدیریت زمان بر بهره وری سازمانی تحقیق کند، ممکن است تنها سازمان هایی که در این زمینه موفق بوده اند را انتخاب کند یا ممکن است هم سازمانهایی که در این زمینه موفق بوده اند و هم موفق نبوده اند را انتخاب کند.

• انتخاب مجموعه ای از موارد برای تحقیقات عمیق.

برای مثال، محققی که قصد دارد در مورد خانواده های مسئله آفرین تحقیق کند باید برای شناسایی ملاک های لازم برای انتخاب چنین خانواده هایی، از نظر و قضاوت متخصصان، به ویژه جامعه شناسان خانواده، استفاده کند. مطمئنا انتخاب چنین خانواده هایی وابسته به نظر، قضاوت و داوری متخصصان خواهد بود.

• در تحقیقات کیفی

وقتی که محقق در تحقیقات کیفی، برای ایجاد و توسعه نظریه، به جمع آوری، رمز گردانی و تحلیل داده ها در طی یک فرایند پیوسته اقدام می کند، به طور تدریجی در مورد حجم نمونه تصمیم گیری می کند.

نکته نهایی:

نمونه گیری هدفمند، نمونه گیری سودار یا اریب است و نمونه انتخاب شده نمی تواند معرف جامعه باشد.